Duodji ja muitalus

Go mon šadden bajás ii lean nu dábálaš dalle ahte mii logaimet ja guldaleimmet mánáidgirjjid. Leai okta girji maid eadni logai muhtomin. Lei mánáid biibbal. Eai mis lean iežá girjjit. Mon lean álo liikon guldalit go boarráset olbmot muitalit muitalusaid.

Mu áddjá leai hui čeahppi muitalit, son muitalii dološ áiggi birra ja iežá muitalusaid maid leai gullan. Balddonasaid maid leai oaidnán ja gullan ja nieguidis birra. Son muitalii mu eadnái ja mon čohkkádin veaháš dobbelaččas ja guldalin.

Son muitalii nieguidis ja geahččalii dulkot ja árvalit makkár mearkkašupmi su niegus leai. Muitalii maid go son leai oaidnán háldeealu mii leai nu guhkkin eret. Son ii ollen gurastit niibbi ealu badjel, ja jus dan livččii dahkan de eallu leai šaddat su oapmi.

Son muitalii maid dološ máidnasiid maid leai gullan. Ovdamearkka dihte, manin heavnni ii galgga goddit, njávešeatni, háhčeseatni ja ruoššačuđiid birra.

Árran leai dološ girjerájus. Árrangáttis gulloje muitalusat ja vásáhusat maid vuorráset olbmot muitaledje guhtet guoibmáseaset ja mánábealljit gulle maid daid. Nu lean mon ja mu máddarat beassan gullat muitalusaid ja nu leat muitalusat seilon gitta dálá áigái. Odne mis lea sihke min dološ árran ja dat ođđa – girjerájus gos sáhttit luoikat, lohkat ja guldalit girjjiid.

Mon lean lohkan ovdaskuvlaoahpaheaddjin ja duodjeoahpaheaddjin ja dáid guokte oahpu lean geahččalan oktii gođđit ja oahpahusas lasihan muitalusaid. Mus lea okta bargomálle maid geavahan olu. Mon muitalan muitalusa ovdamearkka dihte heavnni birra. Ráhkadan muitalusbeavddi gosa bijan daid dohkáid, divriid ja ealibiid man birra áiggun muitalit.

Sáhtán maid čohkkádit láhttis go muitalan. Cahkkehan muitalusgintala ja ieš bijan muitalusgahpira oaivái. Álggos jearan mánáin jus sii leat gullan muitalusa. Ja maid sii jurddašit muitalusa birra.

Go muitalan muitalausa de seammás lihkadalan dáid dohkáid, divvriid ja ealibiid mat mus leat beavddis dahje jus čohkkádan láhttis. Maŋŋel muitalusa mii duddjot, sárgut, čállit hoahkamusaid ja lávlut. Jus lea heavdnemuitalus de mii duddjot heavnni, sárgut heavnni, lávlut heavdnelávllu ja čállit heavdnehoahkama. Mu mielas muitalus  šaddá vel buoret go sáhttá joatkit duddjomin maŋŋel go lea guldalan. Mánát besset ságastallat ja árvvoštallat gaskaneaset. Muitalus ja duodji soahpaba buoragit ovttas. Álggus guldalit ja dan maŋŋel ieš beassat gieđaiguin bargat.

Skuvlla oahppoplána mielde galgá maid bargat máŋggalágan muitalusaid ja muitalusmálliid jelgii ja dát soahpá ovdamearkka dihte ruoŧa- ja sámegieldiimmuiguin.

Mus lea muitalusseahkka gos mus leat máŋggalágan muitalusat ja muitalusdohkát ja ealibat. Mánát eai oaččo stoahkat dávviriiguin mat mus leat seahkas. Dat gullojit beare muitalusaide, nu ahte eai čalmmástuva mu dohkáide. Mánát galget illudit oaidnit ja gullat maid mon dál áiggun muitalit ja čájehit! Mánát liikojit hui buoragit gullat njálmmálaš muitalusaid.

Solveiga rávvagat

• Go bijan muitalusgahpira oaivái de čájehan: dál lean šaddan muitaleaddjin!
• Mon herven beavddi nu ahte soahpá muitalussii: cahkkehan muitalusgintala. Go gintalčuovga buollá mánát dihtet ahte galget jaska čohkkádit ja eai galgga ilá sakka lihkadit.
• Go mon muitalan dohkáiguin, divrriiguin ja ealibiiguin de in geahča mánáide, beare muitalusbeavdái ja dan dagan vai mánát dušše galget čuovvot muitalusa beavdde nalde.
• Muitalusbeavdi galgá muittuhit go čohkkáda árrangáttis ja geahččá dollii.
• Mii duddjot maŋŋel muitalusa, juoidá mii leai muitalusas. Jus lea divriid birra de mii duddjot divrri. Mii vuollat, goarrut, liibmet, beaskidit. Ávdnasat: muorra, láigi, helmmot, beassi,
• Jus mánát eai leat sámegielagat de sáhttá ovdamearkka dihte divriid namaid dadjat máŋgga gillii. Sáhttá maid čállit stuora báhpirii muhtun dajaldagaid ruoŧa- ja sámegillii. Dáid sániid ferte mannat čađa ovdal go álggaha muitalusa.
• Guldal boarráset olbmuid muitalusaid ja čális daid nu ahte muittát, vai loga girjjiid gos leat juohkelágan muitalusat. Jus don leat gullan muitalusa, muhto it muitte dan jur ollásii, hutka iežat loahpa muitalussii de dus goit lea muhtin oassi dan boares vuođđumuitalusas. Lea maid buorre ieš čállit muitalusa.
• Lea buorre oahpahallat muitalusa nu ahte máhttá dan olggul vai beassá muitalit vaikko gos, nugo dollagáttis.