Belongings är ett utbytesprojekt för kurdiska och samiska författare och ett samarbete mellan Tjállegoahte och Wêjegeh Amed i Turkiet som avslutas 31 mars 2023. Projektet finansieras av Sveriges generalkonsulat i Istanbul, Sametinget, Kulturrådet, Region Norrbotten och Institutet för språk och folkminnen.

Här nedan kan du läsa ett utdrag av en av de kurdiska texterna som har översatts till Belongings-workshopparna.

 

Kurdalaš girjjálašvuođa “iešvuohta”

 

Iešvuohta hábmejuvvo kompleaksa proseassaid bokte ja dan hábmemii váikkuhit máŋga fáktora. Dainna lágiin “iešvuohta” lea sihke iežas aktiiva hábmen ja passiiva boađus. Danne iešvuohta lea sihke individuála dilli, ja sosiála, buot dáhpáhusain. Sihke individuála ja sosiála dásis, iešvuođa hábmema vuosttaš dásis, lea dárbu ahte das lea muhtun “eará“. Earávuohta boahtá persovdnii sihke olgguldas oruhiid ja fáktoriid bokte, ja go ásaha earuheami “mu” ja “dan” gaskkas, de dainna lágiin buohtalaga ilbmá ja hábmejuvvo “iešvuohta” siskkáldas oruhiin ja fáktoriin. 

Nugo juo boahtá ovdan dan sáni hámis, de “iešvuohta” čujuha “iežas” guvlui. Dat hábme “iežas” dan vuođul go dohkkeha olgguldas eksisteanssa. Danne lea juoga apmasiid, dahje “amas” dan dásis. Dat “amas” lea ággan “amasin dahkamis” “iešvuođa” ilbmama dásis. Ja jus “amasin dahkan” galgá dáhpáhuvvat, ahte ovttaskas galgá lahkonit oahpes oruha maŋŋil go lea amasin dahkkon alddis, de dárbbaša oahpes oruha. Dan oktavuođas gáibida iešvuođa ilbman proseassa mas lea oahpisvuohta. Dan proseassas, dan ektui man muddui guhtege oahpásnuvvá “apmasiin”, dovdá son ja ipmirda iežas; birge “amasin dahkama” diliin ja deaivvada “iešvuođain”. 

Iešvuođa, ieš-diđolašvuođa ja iežas-hábmema proseassaid lea Hegel defineren “earáid dohkkeheapmin” 1, Bauman fas “apmasiid dovdamin” 2 ja Gasset fas “iežas dovdamin” 3. Diet golbma definišuvnna ihte dađistaga ovdal 1960-logu davvi kurdalaš girjjálašvuođas ja lea dán áigái gártan ovtta ládje čoavddusin, ja iešvuođa háhkamis geaidnun ja preferánsan man muddui lea “váivves dilli”. 

1950 rádjái kurdalaččat davvin eai aktiivvalaččat ásahan lagas oktavuođa turkalašgielain, vaikko dat lei oahpahusgiellan. Danne sin árgabeaivvi ságastangiella lei eanemus kurdalašgiella. Erenoamážit maŋŋil 1970 álggahuvvui aktiivvalaččabut deaivvadeapmi turkalašgielain, ja kurdalaččat čálligohte turkalašgillii ja čálligohte kurdalaččaid birra girjjálašvuođa bargguin. Dat lea čilgejuvvon “apmasiid dovdamin” dásis ja sisdoallá guokte vejolašvuođa; juogo ovttaskasa ektui, go dovdá apmasa, dat daguha ahte dovdá iežas ja háhká nu “iešvuođa”, dahje vállje nuppi geainnu, ovdána eanet dan guvlui ahte “oahpásnuvvá apmasiin” ja gáidá “iešvuođastis”. Garra gildojumi dihte kurdalašgiela ektui ja eará ákkaid dihte mat dasa ledje čuovusin, de 1950 rájes 1995 rádjái ollu kurdalaččat gárte dássái “apmasa dovdat”, buvttadedje girjjálašvuođa turkalašgillii ja juogo mieleavttus dahje eai, vuolggahedje proseassaid maid sáhttá čilget “doalvvuheapmin iežas-amasin dahkamii”.  

Goitge 1970 jagiid ja erenoamážit maŋŋil 1980, kurdalaččat geat elle eurohpás, vaikko eai lean nu oallugat, geahččaladde čállit kurdalašgillii vai “dovdet iežaset”, geahččaledje ásahit buori, jus eai doarvái buori, árvalusa “iešvuođas”. Dakkár kurdalaš ovttaskasaid ásahuvvon dahku, kurdalašgillii čállin, lihkostuvai muhtun muddui, go dat hehttii amas leavvat “ iežas-amasin dahkama doalvvuheapmi”. Goitge dásis “šaddat ieš” maŋŋil go lea deaivan earáid dahje apmasiid, ja dásis “šaddat earán”, dahje dohkkehit leahkit amasin, beaktilis geavaheapmi duolbmama ja dulbmojuvvoma dynamihkas ja buot dásiid assimilašuvdnareaiddut ja turkalašgiela sajádat juohke bealis eallimis, geahnohuhtte dakkár geahččaladdamiid. Danne erenoamážit maŋŋil 1995, kurdalaš ovttaskasat geat čálle guovllu váldogiela dáhtto bissut ovdalis namuhuvvon dásiin garra dáhtuin ja válljejedje “dáhtolaš hybridiserema”, eret čihkkojuvvon “iešvuođas”.  

Goitge, maŋŋil 1995, kurdalaččat geat ilbmadedje girjjálašvuođa kurdalašgillii, eai nu oallugat ja geat ledje čađahan buot ovdalis namuhuvvon áigodagaid ja dásiid, šadde oinnolaččat. Máŋggas dain kurdalaš ovttaskasain doalahedje sin ovdalaš áiggi girjjálašvuođa vieruid, eai biehttalan kurdalaš girjjálašvuođa gártama Eurohpás 1970-jagiid, ja sirde “goalmmát dássái” maid Gasset lea defineren iešvuođa cealkimin dáhtuin cuvket amasin dahkama. Dat eksisteanssa proseassa mii dáhpáhuvai ovttaskasa dásis maiddái čuolai “iežas-amasin dahkama doalvvuheami” beali. Nuppi dáfus, daid čálliid geahččaleapmi geat čálle kurdalašgillii hehttejedje maiddái “dáhtolaš hybridiserema” ja ráhkadedje geainnu konseptii “ruovttoluotta positiiva-hybridiserema hybridiseren”. Dan dásis, “dáhtolaš hybridiserema” konseapta, mii lei váldoservodaga fámuid miela mielde, láhpii mearkkašumi muhtun muddui. Loahpa loahpas “ruovttoluotta hybridiseren” ráhkadii duođašteami daguid dynamihka, mii šattai váldofápmun kurdalaš girjjálašvuođa iešvuođa ohcamis.  

Dattetge ii bistán dat guhká, ja dáláš kurdalaš girjjálašvuođas, “iežas-amasin dahkama doalvvuheapmi” lea šaddan oinnolaččabut go ovdal, masa kurdalaš ovttaskas lea váikkuhan. Kurdalaš ovttaskas ipmirda “dáhtolaš hybridiserema” buoremus geaidnun ja eksistensiála čoavddusin “leahkit kurdalaš”. Vaikko lea vejolaš ráhkadit “iešvuođa” geavatlašvuođa vuođul, kurdalaš ovttaskasat orrot čállime turkalašgillii pragmáhtalašvuođain ja egosentralašvuođain masa assimileren addá vuoimmi ja čuvgeha. Dat dilli lea buot surggiin ja disipliinnain gos kurdalaččat aktiivvalaččat ásahit diskurssa, ja dat leavvá. Dan leavvan dahká eahpejotkkolažžan buot kultuvrra surggiid vieru, muhto erenoamážit kurdalaš girjjálašvuođa, dat áitá boahtte áiggi ja bissu dego seaidnin mii caggá “iešvuođa”. 

Mearrideapmi ja siskkildeapmi geainnus ja metodas mii váiduda “iežas-amasin dahkama doalvvuheami” lea min ovddabealde ovttaskas kurdalašgiela čálliid váldodoaibman. Dat lea danne go sin leahkin čállin, ákkat manne sii čállet, sin gáldut ja čállima vuođđu álgá Hegela vuođus “dohkkehit leahkima”, joatká Baumana mearrádusain “dovdat earáid” ja šaddá duohtan Gasseta definišuvnnain “eallima aktiviseren (iežas geavatlašvuohta)”. Danne leat ovttaskasain geat čállet kurdalašgillii, buoremus eavttut mearridit geainnuid ja metodaid kurdalaš girjjálašvuođa “iešvuođa” hábmemii. Dát čállit čujuhit čállima kurdalašgillii sin  raison d’être ja iešvuođa hábmemiin ja go fátmmastit “ruovttoluotta positiiva-hybridiserema hybridiserema” ovttaskassan dahket ahte assimilašuvnna politihka ja jávkadeapmi leahkima biehttalemiin, ii leat beaktil. 

 

1 G. W. F. Hegel, Phenomenology of Spirit  

2 Zygmunt Bauman, Strangers at our Door, 2016, Polity.  

3 José Ortega y Gasset, Man and People, 1963.  

4 1) Dáhtolaš hybridiseren: Dahku ovttaskasain geat dihtet sii leat kurdalaččat nationála gullevašvuođas, geat dáhtolaččat dohkkehit amas giela ja kultuvrra váikkuhusa hybridiseremii ja geat diđolaččat ja iežaset ákkaid dihte buvttadit girjjálašvuođa turkalašgillii. 

2) Ruovttoluotta positiiva-hybridiserema hybridiseren: Dilli kurdalaš ovttaskasas gii lea diđolaš amas giela ja kultuvrra váikkuhusain, gii rievdada dan amasvuođa ovdamunnin, hábme su “iešvuođa” su originála kultuvrra bokte ja buvttada girjjálašvuođa su eatnigillii. 

(Fuomáš: Lean ráhkadan namaid guovtti konseptii Homi K. Bhabha teoriija ja hybridiserema konseaptta vuođul.) 

 

Författare: Dilawer Zeraq

Översatt till nordsamiska